گروه اقتصاد اسلامی - موسسه توسعه و تحقیقات اقتصادی ider
گروه مطالعات توسعه اسلامی
اهداف:
اهداف این مرکز در قالب سطوح و نظرگاههای مختلف ترسیم شده است. اهداف کلی، اهداف معرفت‌شناختی، اهداف عمل‌گروانه و اهداف برنامه‌ای، چهار جنبه مختلف از هدف‌گذاری این مرکز را بیان میکند.
اهداف کلی:
بر اساس بررسی انجام شده توجه به دغدغه‌های مطرح شده در نخستین نشست «اندیشه‌های راهبردی» جامعیت کافی را در تبیین اهداف این مرکز دارد:
ـ پیشرفت در عرصه نظر
پیشرفت در عرصه فکر
پیشرفت در عرصه علم
ـ پیشرفت در عرصه عمل
پیشرفت در عرصه زندگی
پیشرفت در عرصه معنا
اهداف معرفت‌شناختی:
روشن است که فعالیتهای این مرکز در زمینه دانش موضوعیت می‌یابد. دسته منظمی از آگاهی‌ها نظام یافته‌ای که بر اساس روش مشخص در موضوع توسعه سامان یافته‌اند. آنچه تاکنون در قالب دانش توسعه مطرح شده عمدتاً بر اصول موضوعه‌ای ابتناء داشته که ناظر بر رویکردهای فلسفی و انسان‌شناسی خاص است. این مرکز بر آن است تا با تتبع در اندوخته‌های فلسفه اسلامی که مبیّن هستی‌شناسی انسان و جهان پیرامون از منظر اسلام است، دانشی منسجم در موضوع توسعه را فراهم آورد به نحوی که این منظومه معرفتی دلالت‌های روشن روش‌شناختی از سایر حوزه‌های علوم انسانی مانند اقتصاد و جامعه‌شناسی را بدست دهد. این مدعا بدون در نظر داشتن دقائق مربوط به فلسفه و روش علوم انسانی در رابطه با چیستی این علوم و معمای دانش و ارزش، مطرح نشده است و متوّلیان این امر به حسب پژوهشهای پیشینی خود رهیافتهایی را نسبت به این مطالب بدست آورده‌اند که بر اساس آن عزم تأسیس چنین نهادی را نموده‌اند. بدین سبب سه گام مهم معرفت‌شناختی در رابطه با دانش توسعه موضوعیت می‌یابد که شاکله معرفتی اهداف این مرکز را مشخص میکند:
گام اول : ترسیم وضعیت مطلوب
گام دوم : تبیین وضعیت جاری
گام سوم : چگونگی تغییر وضعیت جاری به سوی وضعیت مطلوب
گام اول: ترسیم وضعیت مطلوب، نظرگاه ارزشی
تصویر و ترسیم وضعیت مطلوب نیازمند نظرگاه ارزشی در رابطه با انسان است. هر معیار و شاخصی با توجه به این نظرگاه ساخته می‌شود. بهروزی، شادکامی، سعادت، آزادی، عدالت، رفاه، درآمد اقتصادی، امنیت، بهداشت و هر شاخص دیگری که امروزه به عنوان هدف توسعه تلقی می‌گردد، بدون اهتمام به کسب یک شناخت بنیادی از غایات و قوای انسانی به نحو اکمل میسر نیست و شناخت غایات و قوای انسانی خود در گرو فراهم آمدن هستی‌شناسی انسان و جهان پیرامون آن و این که انسان از کجا آمده، به کجا آمده و به کجا خواهد رفت، می‌باشد. اگر قائل به این نظر باشیم که حکمت الهی-که بیان‌کننده تتبع عقل در آموزه‌های وحیانی است- منبع اکمل این شناخت است. آنگاه خاستگاه وضعیت مطلوب در دانش توسعه را نمایان ساخته‌ایم. از این حیث این آموزه‌ها جوهر نگاه ارزشی به انسان را مشخص میکند که می‌توان آن را در واژه تعالی خلاصه نمود. از این منظر هیچ پیشرفتی در هیچ عرصه‌ای چه تکنولوژیکی چه رفاهی چه اجتماعی مستقل از معنای تعالی انسان نیست. به بیان دیگر این تعالی است که در هر عصر و هر مکان و هر زمان بسته به شرایط کاملترین ابعاد پیشرفت را حاصل میکند. و چنین است که الگوی نامبرده متصّف به صفت اسلامی می‌شود. و ایرانیت آن دلالت بر این دارد که این دست‌آورد ماحصل تلاش متفکران ایرانی، بخصوص فلاسفه‌ای است که طی قرنها به بسیاری از مسائل فلسفی وجودشناختی پرداخته‌اند. اما مسیر شکل‌گیری علوم انسانی جدید به گونه‌ای شکل نیافت که به اندوخته‌های ایشان عنایت نماید. در نهایت آنکه، تجربه موّفقیت‌آمیز نتایج علمی این دانش، الگویی را فراهم می آورد که به شکل عینی قابلیت گسترش در مصادیق و جوامع دیگر را دارد.
گام دوم : تبین وضعیت جاری
تبیین و پیش‌بینی تحولات جوامع مهمترین وظیفه علوم انسانی و اجتماعی است. آنگاه که نظرگاه ارزشی مشخص شد، دلیلی حاصل شده است تا محقق به تبیین واقعیت همّت گمارد . تبیین بر اساس نظریه‌ها زبانی برای فهم واقعیت را مهیّا می کند. روابط بین مؤلفه‌ها و متغیرها مشخص می‌شود. اما این خاستگاه ارزشی محقق است که او را اولاً به مطالعه جامعه وامیدارد، ثانیاً او را به سمت و سوی تحلیل عناصری از واقعیت رهنمون می‌سازد که در تغییر جامعه به سمت اهداف نظرگاه ارزشی رهنمون باشد. این مبحث خود موضوع مهمی است در رابطه با روش‌شناسی علوم انسانی و اجتماعی و نحوه ارتباط آن با منابع وحیانی را مطرح می‌نماید. توسعه این دیدگاه عملاً به تحول و تکامل علوم انسانی خواهد انجامید.
گام سوم : چگونگی تعییر وضعیت جاری به سوی وضعیت مطلوب
گام سوم به نتیجه دانش در قالب راهبردها و برنامه‌های عملی نظر دارد. هر جغرافیایی در هر زمان می‌تواند موضوع مطالعات توسعه تعالی‌بخش قرار گیرد. از این بابت باید بر اساس مفاد و مطالب این دانش، جغرافیا را مورد مطالعه قرار داد، نقاط قوت و ضعف آن را شناخت و به طراحی راهبردهایی عملیاتی که منجر به تحولات توسعه‌ای بخصوص با جهت‌گیری جامعه‌سازی از پایین گردد، اقدام ورزید. از این رو بخشی از فعالیتهای این مرکز انجام پژوهشهای کاربردی در این جهت، بخصوص ناظر بر جغرافیای ایران است.
اهداف عمل‌گروانه:
این اهداف دربرگیرنده مطالعات و تحقیقاتی است که مستقیماً منجر به راهبردهای عملی می‌شود. همانطور که در گام سوم بخش قبل اشاره شد راهبردهایی که بخصوص بر اساس پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های جامعه جغرافیای ایران مورد توجه قرار گرفته است، حائز اهمیت است. راهبردها به صراحت توصیه‌ها و روشهایی را ارائه میکند که در یک مسیر فازبندی شده یک حرکت توسعه‌ای را تحقق بخشد، بطوریکه هر فاز مقدمه فاز دیگر باشد و نیز اینکه هر فاز بر اساس شرایط واقعی محاسبه شده طراحی گردد. آنچه مسلم به نظر می‌رسد نتیجه اجرای چنین طرحهایی با تغییر وضعیت زندگی مردم بهمراه تغییر فضای معنوی حاکم بر این زندگی در بستر فرهنگ شکل می‌یابد.
اهداف برنامه‌ای :
اهداف برنامه‌ای این مرکز در سه دوره کوتاه مدت، میان‌مدت و بلند مدت در نظر گرفته شده است:
کوتاه‌مدت:
ـ تمرکز و تدوین و تنقیح پایه‌های معرفتی طی ارائه مقالاتی در موضوعات:
- چیستی توسعه
- عناصر و ارکان رویکرد تعالی‌بخش به توسعه، نوع ایده‌آل نقش و عمل انسان و سازمان از منظر توسعه
- آزادی ، عدالت، کارایی و احسان در رویکرد توسعه تعالی بخش
- جستاری در فلسفه اخلاق با محور مقایسه‌ای از انسان‌شناسی اسلامی و انسان‌شناسی دنیای مدرن
- مبنای عمل‌گرایی و توجه به واقعیت و تغییر آن در مدل‌های توسعه ارزش مبنا
- توسعه ، فلسفه، جامعه شناسی و اقتصاد چرا و چگونه
- تأملات مربوط به مفهوم الگو، مدل، دانش، علم و راهبردهای اجرایی
- ارزیابی انتقادی از بار ارزشی تلقی مرسوم از دانش توسعه و راهکارهای معرفت‌شناختی مواجهه با آن
- روش‌شناسی رویکردهای محاسبات کمی در علوم انسانی و تئوریهای ارزش مبنا
- مروری بر آراء متفکران دگراندیش توسعه در دنیای امروز و جهت‌گیری آنان به سمت توجه به مبانی اخلاق الهی
- مهندسی توسعه و مبانی آن ، راهبردی در اعمال تغییرات ملموس در استقرار فرایند توسعه تعالی‌بخش
- جستاری در کارکرد پولی و نهادهای مرتبط با آن در رویکرد توسعه تعالی‌بخش
- بازخوانی روش‌شناختی تولید ثروت، توزیع عادلانه و رفع محرومیت
ـ برگزاری نشست‌های تخصصی با محورها و موضوعات مشخص
ـ شناسایی، جذب و هدایت نخبگان جوان به منظور گسترش فعالیتها در مراحل میان‌مدت و بلندمدت
ـ هم‌اندیشی اولیه میان برخی از صاحبنظران و اجماع آنها بر روی رهیافتهای کلی و موضوعات اساسی (جمعی بین ۲۰ تا ۳۰ نفر)
ـ اجرای طرحهای کاربردی مطالعاتی در موضوعات اولویت‌دار به شکل نمونه
میان مدت:
ـ گسترش دافعه هم‌اندیشی میان صاحبنظران
ـ برگزاری سمینارها و همایش‌های فراگیر و دعوت از صاحبنظران مختلف
ـ رسانه‌ای کردن موضوع در سطح تخصصی و عمومی
ـ گسترش طرحهای کاربردی و مطالعاتی در موضوعات و محدوده‌های متفاوت
ـ تدریس مباحث تدوین شده به صورت پایلوت
اهداف بلندمدت:
ـ تألیف و تدوین متون پایه در موضوع توسعه،اقتصاد، جامعه‌شناسی و سایر زمینه‌های مرتبط از نگرش اسلامی
ـ گسترش دامنه آموزش در سطوح عالی و تکمیلی دانشگاهی و نیز اجرایی و مدیریتی
ـ ارتباط با مراکز و نهادهای دانشگاهی بین‌المللی
ـ انتشار نشریات ادواری، در سطوح تخصصی و پژوهشی، نیمه تخصصی و نیمه عمومی و عمومی
ـ فراگیری طرحهای مطالعاتی کاربردی در موضوعات و محدوده‌های ممکن