برنامه‌ریزی، سیاستگذاری و پیشرفت، همواره نیازمند داده‌های تحقیقی معتبر و تحلیل‌های دقیق کارشناسان می باشد. در پرتو همین نیاز است که مراکز تحقیقاتی در کشورهای مختلف و در حوزه های گوناگون گشایش یافته و به فعالیت مشغول‌اند.
با شکل‌گیری پایه‌های نظام نوین اداری و آموزشی ایران از آغاز سده بیستم میلادی و تمرکز بر برنامه ریزی، ایده اولیه تاسیس چند مرکز پژوهشی به عنوان بازوهای مطالعاتی و اجرایی، از جمله موسسه توسعه و تحقیقات اقتصادی،  که به یکی از مهمترین رهاوردهای مدرن سازی ایران، یعنی، دانشگاه تهران، وابسته بودند، شکل گرفت.براساس اسناد معتبر تاریخی، اساسنامه موسسه توسعه و تحقیقات اقتصادی دانشگاه تهران، که تشکیل حلقه اولیه کارشناسان و هیات علمی آن به سال های پایانی دهه 20، جهت مطالعه نخستین برنامه عمرانی کشور و بررسی و به ثمرنشاندن ایده ایجاد سازمان برنامه، بر می گردد، پس از تایید شورای دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی، در تاریخ 24 تیرماه 1338شمسی، به تصویب شورای دانشگاه رسید و در اردیبهشت ماه 1339 خورشیدی نیز بودجه سالیانه موسسه به تصویب کمیسیون امور مالی وقت دانشگاه رسید.ده روز مانده بود به پایان بهار 39 که هیات استادان و دانشیاران رشته اقتصادی دانشگاه تهران با انتخاب روانشاد دکتر حسین پیرنیا به عنوان نخستین سکاندار مقام ریاست موسسه، زمینه آغاز به کار جدی این موسسه را بیش از پیش فراهم نمودند. در اواسط سال 1339 هجری شمسی نیز، عملاً و رسماً، فعالیت این مجموعه ذیل دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی آغاز گردید.پس از گذشت چندین سال از فعالیت درخشان موسسه و چاپ مقالات گوناگون و ارزشمند در مجله تحقیقات اقتصادی، با جداشدن رشته اقتصاد از دانشکده حقوق، و تشکیل رسمی و بهره برداری دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران در آبان ماه 1346، موسسه توسعه و تحقیقات اقتصادی نیز فعالیت خود را در دانشکده اقتصاد ادامه داد.
موسسه توسعه و تحقیقات اقتصادی دانشگاه تهران با توجه به بهره‌مندی از استادان برجسته و دانشجویان فعال در مقاطع و گرایش های گوناگون علوم اقتصادی و با بیش از نیم قرن تجربه ارزشمند در آموزش و پژوهش به یکی از مراکز مهم  علمی در کشور تبدیل شده است. مجله توسعه  اقتصادی این موسسه نیز با چاپ به دو زبان فارسی و انگلیسی  بخشی از توانمندی این موسسه در این عرصه می‌باشد.

بنا بر آخرین اساسنامه موسسه توسعه و تحقیقات اقتصادی دانشگاه تهران(مصوب ۱۶آبان‌ماه ۱۳۷۹)، وظایف و ارکان این مجموعه به این شرح است:

وظایف:

الف( انجام مطالعات و بررسی های اقتصادی نظری و کاربردی در زمینه های مختلف اقتصادی 
ب( اجرای طرح های تحقیقاتی به سفارش دستگاه های مختلف دولتی و غیردولتی 
ج( برگزاری دوره های کوتاه مدت آموزشی، تحقیقاتی 
د( ارائه خدمات مشاوره ای به نهادها و مؤسسات مختلف کشوری
ه( برگزاری سمینارها و سخنرانی های علمی در زمینه های مختلف دانش اقتصاد و انتشار آنها 
و( ایجاد ارتباط و همکاری با مؤسسات و نهادهای تحقیقاتی داخل و خارج از کشور 
ز( انتشار آثار و کتب و گزارشات علمی اقتصادی و کلیه نشریاتی که به ارتقاء دانش اقتصاد کمک نماید 
ج( فراهم آوردن زمینه های مناسب برای تحقیقات دانشجویان دوره های کارشناسی ارشد و دکترا

ارکان مؤسسه توسعه و تحقیقات اقتصادی:
 
مؤسسه توسعه وتحقیقات اقتصادی دارای رئیس، گروه های پژوهشی، شورا و مسئول امور اداری و مالی می باشد. امور استخدامی و اداری و مالی موسسه توسعه و تحقیقات اقتصادی تابع مقررات جاری دانشگاه تهران خواهد بود. 
رئیس مؤسسه توسعه و تحقیقات اقتصادی به پیشنهاد رئیس دانشکده اقتصاد و با حکم رئیس دانشگاه منصوب می شود. 

گروه های پژوهشی:

مؤسسه توسعه و تحقیقات اقتصادی دارای گروه های پژوهشی اقتصاد ایران، اقتصاد اسلامی و مطالعات منطقه ای بین الملل خواهد بود و هر گروه دارای مدیر گروه و بنا به مقتضیات مرکب از بخش های تحقیقاتی می باشد.